W dniach 20-21.10.2018 miałam niezwykłą przyjemność uczestniczyć w zorganizowanym przez Psią Wachtę seminarium o tytule „Pies Reaktywny”. Prelegentką była dr Amber Batson, pochodząca z Wielkiej Brytanii lekarz weterynarii i behawiorysta, zajmująca się problemami psów od prawie 20 lat.

Pierwszy dzień seminarium rozpoczął się od zarysowania problemu reaktywności, definiowanej jako „pobudzenia, które przejawia się w zewnętrznej zmianie zachowania w obecności specyficznego bodźca (wyzwalacza)” oraz wstępnego omówienia trzech głównych pierwotnych powodów jej występowania u psów – lęku, frustracji (wynikającej szczególnie z braku możliwości realizowania potrzeb nieelastycznych) i ekscytacji. Następnie Amber przybliżyła nam wyniki badań przeprowadzonych na indyjskich psach wolnożyjących (Majumder i in., 2014) i opracowany na tej podstawie „naturalny” budżet czasu psa domowego. Wynikało z niego, że psy żyjące samodzielnie, poza kontrolą człowieka, spędzają ponad 50% dnia (badania nie uwzględniały godzin nocnych) na spaniu, odpoczynku i bezczynności, a ogół zachowań „spokojnych” zajmował im aż 92% całego dziennego czasu. Zaledwie 8% stanowiły zachowania „aktywne”, takie jak szybka zabawa czy bieganie. Następnie ten „naturalny plan dnia” został porównany do typowego budżetu czasu psa utrzymywanego w domu – zaczynającego dzień od godzinnej przebieżki po pobliskim parku, spożywającego szybkie, zajmujące niecałą minutę śniadanie, następnie zostawianego na 8 godzin samemu, a po powrocie właściciela wyprowadzanego na półgodzinny spacer, karmionego, zabieranego na „szybkie siku” tuż przed snem i następnie przesypiającego noc, często samotnie w innym pomieszczeniu lub klatce. Z takiej orientacyjnej rozpiski wynika, że typowy pies domowy spędza ponad 50% doby w stanie pobudzenia – czy to biegając po parku, czy spędzając czas samotnie w domu (według etogramu psa, który jest społecznym gatunkiem, samotność nie wiąże się z wyciszeniem i poczuciem bezpieczeństwa), a dodatkowo jego sen w nocy nie jest tak efektywny, jak sen wolnożyjących psów wybierających zawsze spanie w grupie społecznej.

Źródło – Sindhoor Pangal FB (https://www.facebook.com/photo.php?fbid=10155624961202021&set=p.10155624961202021&type=3&__tn__=H-R)

W dalszej części dnia omówione zostały substancje chemiczne w mózgu odpowiadające za pobudzenie (dopamina, adrenalina, kwas l-glutaminowy) i wyciszenie (GABA i serotonina), a także naturalne mechanizmy mające zapobiegać skutkom nadmiernego pobudzenia u psów, czyli tendencja do występowania długich okresów wyciszających aktywności po każdym silnym pobudzeniu (tabela). Amber zwróciła uwagę na fakt, że długotrwałe pobudzenie, nawet będące „pozytywną ekscytacją” (występujące na przykład przy częstym i intensywnym rzucaniu psu piłek, intensywnych ćwiczeniach fizycznych czy gonitwach z innymi psami) skutkuje podwyższonym poziomem dopaminy i adrenaliny oraz zachwianą homeostazą organizmu. Skutkować to może wyższą skłonnością do szybkich, impulsywnych reakcji (lękowych, agresywnych), nadmiernego szczekania i innych niepożądanych zachowań, samookaleczeń wynikających ze stresu, a nawet zaburzeń pracy układu immunologicznego (stany zapalne, alergie). Prowadząca podkreśliła także, że częsta wśród opiekunów psów chęć do „wybiegania” czworonoga przynosi zazwyczaj odwrotny skutek – po intensywnych ćwiczeniach fizycznych pies będzie co najwyżej fizycznie zmęczony, jednak podwyższony poziom hormonów stresu i obniżony poziom cukru w mózgu przez dłuższy czas zapobiegać będą osiągnięciu przez zwierzę faktycznego stanu spokoju/wyciszenia.

Następnie Amber omówiła szeroko zagadnienie snu, który u psów naturalnie powinien trwać 10-16 godzin na dobę (w zależności od rasy i wieku) i niezbędny jest do utrzymania prawidłowej homeostazy organizmu. Według etogramu sen u psów odbywa się wielofazowo (psy nie śpią „raz a porządnie” jak ludzie, ich sen podzielony jest na 4-5 razy), a 40% snu przypada na godziny dzienne. Psy najefektywniej wysypiają się na podwyższeniu i w cieple, a także preferują spanie w grupie społecznej (czyli w towarzystwie). Podczas snu organizm przechodzi w stan wyciszenia – zmniejsza się poziom stresu, uaktywnia się układ przywspółczulny odpowiedzialny za procesy trawienia i uspokojenie tętna oraz zachodzą liczne mechanizmy naprawcze w organizmie. Brak dostatecznej ilości snu skutkować może zwiększoną reaktywnością na dźwięk i dotyk, podwyższonym ryzykiem infekcji, spowolnionym uczeniem i zapamiętywaniem oraz zaburzeniami percepcji.

Na zakończenie pierwszego dnia prowadząca omówiła dokładnie niebezpieczeństwa płynące z proponowania psu niewłaściwej, najczęściej zbyt intensywnej (w porównaniu do naturalnych potrzeb psów) zabawy i innych aktywności często proponowanych psom przez opiekunów. Zabawy wywołujące pogoń (takie jak rzucanie piłki, frisbee, czy wykorzystanie wskaźników laserowych) zwiększają w ciele i mózgu poziom substancji chemicznych związanych z pobudzeniem i wiążą się bardziej z zachowaniami łowieckimi, niż faktyczną zabawą. Skutkują nadmiernym zwiększeniem ekscytacji i frustracją. Amber proponuje zamienić takie aktywności na zajęcia zgodne z etogramem psa – wyszukiwanie ukrytego jedzenia, eksplorację w różnorodnym środowisku, możliwość poznawania nowych zapachów, a także mantrailing, detekcję czy nosework. Zaznacza także, że takie zabawy z wykorzystaniem jedzenia nie powinny odbywać się, kiedy pies jest głodny, by nie wywoływać w nim frustracji.

Bułkowy nosework z Co pies na to? (https://www.facebook.com/copiesnato/)

Tego dnia omówione zostały także zagadnienia dotyczące długotrwałego wzmocnienia synaptycznego, roli ciała migdałowatego u psów nadmiernie reaktywnych oraz warunków koniecznych do spełnienia przed przystąpieniem do przeciwwarunkowania psa na bodziec wywołujący reaktywność.

Dzień drugi poświęcony został w całości na sposobie i etapach pracy z psem reaktywnym, składających się z rozpoznania (wykluczenia chorób, rozpoznania bodźca wyzwalającego), usunięcia pobudzających bodźców, przywrócenia równowagi poprzez zaspokojenie potrzeb nieelastycznych psa, relaksu (odpowiednich ćwiczeń polegających na spokojnej eksploracji, węszeniu) i włączeniu treningu polegającego na stopniowym przeciwwarunkowaniu bodźca wyzwalającego i nauki nowej strategii zachowania w jego obecności. Dodatkowo omówione zostały choroby mogące wywołać nadmierną reaktywność u psów, leki psychotropowe możliwe do zastosowania w trudnych przypadkach oraz kilka przypadków dotyczących psów reaktywnych, z którymi Amber spotkała się podczas swojej praktyki.

Wiedza uzyskana na tym seminarium pomoże nie tylko w pracy z reaktywnymi psami – Amber pokazała także, jak w codziennym życiu, dzięki odpowiednio dobranym aktywnościom i spełnieniu potrzeb nieelastycznych psów można ZAPOBIEGAĆ wystąpieniu nadmiernej reaktywności u czworonogów. Wiele informacji przekazanych nam przez prowadzącą będzie także pomocne przy pracy z psami schroniskowymi, które przeżywają skrajnie duże ilości stresu w życiu codziennym, a także ich późniejszej terapii w nowych domach.

Zapraszam do śledzenia przyszłych wydarzeń Psiej Wachty na Facebooku – naprawdę warto 😉